Lastige emoties en toch ontspannen

“Ik probeer mijn partner echt de ruimte te maken voor anderen, maar mijn jaloezie blijft de kop opsteken.” “Ik wil zo graag iets doen met mijn verliefdheid op mijn collega. We praten er wel over maar mijn partner blijft steeds op de rem staan.” Op papier kan polyamorie of een open relatie een goed idee lijken. Misschien heb je zelfs zelf het initiatief genomen. Je hebt er goed met je partner over gesproken, je vindt dat dat moet kunnen en je hebt de hoop en het vertrouwen dat dat gaat werken. De barre praktijk is toch vaak anders. Lastige emoties in allerlei vormen blijven je overspoelen: jaloezie op de nieuwe partner van je partner, een verlangen dat niet vervuld mag worden, frustratie dat het maar niet opschiet Je blijkt niet immuun voor verdriet, angst en boosheid. Hoe kun je in die vloedgolf toch ontspannen? Daar hebben we wat handvatten voor, maar eerst bekijken we wat er gebeurt als emoties zo bezit van je nemen.

Wegduwen

Als een vervelende emotie zoals angst of verdriet zich aandient is de eerste, instinctieve reactie vaak: wegduwen. “Dit wil ik niet!” Het gevoel wegduwen kun je op verschillende manieren doen; gaan vechten tegen de aanleiding, bijvoorbeeld door je partner steeds de schuld te geven (‘fight’), weglopen uit de situatie (‘flight’) of ontkennen en diep wegstoppen (‘freeze’). Het kan ook zijn dat je aan jezelf de hoge eis stelt dat je die lastige emoties niet ‘hoort’ te hebben. Misschien ga je daardoor twijfelen of je non monogamie wel aankunt, of je daar wel geschikt voor bent. In therapeutische termen heet deze strategie van wegduwen vaak ‘splitsing’ of ‘dissociatie’. Je roept inwendig heel hard: “Dit gevoel is niet van mij!”. Dat kan soms werken op korte termijn, maar de situatie verandert er meestal niet door en de emotie klopt iedere keer weer aan je deur. Zo kun je boosheid vaak best een tijdje inslikken, maar die stapelt dan op en komt op enig moment met een grote knal tot ontploffing. Doodvermoeiend en het lost niets op.

Versmelten

De tegenovergestelde reactie is dat je je juist helemaal laat meenemen door je emotie. Immers, een veelgehoorde uitspraak over emoties is dat ze ‘er mogen zijn’. Dat klopt wel, en daarover straks meer, maar dat betekent niet dat ze meteen bezit van je hoeven nemen. Als je ondergedompeld blijft in je angst of verdriet, is er geen lichtpuntje meer te zien en lijkt er geen uitgang. Alsmaar boos zijn op je partner helpt je niet verder. Therapeuten noemen deze reactie ‘versmelting’, ‘fusie’ of ‘associatie’: je versmelt met je emotie. Je blijft er in rond draaien. Je emotie is een onlosmakelijk deel van je geworden. Je bént je emotie geworden.

Wegduwen én versmelten

Versmelting en splitsing kunnen ook tegelijk optreden. Als je versmelt met de ene reactie,  splits je bijna onvermijdelijk af  van een andere. Bijvoorbeeld: als je steeds boos bent op je partner en die steeds de schuld geeft, ontken je daarmee misschien je eigen angst dat die je kan verlaten. Je boosheid is dan je zichtbare emotie, wat een maskering is van je primaire, onderliggende emotie angst. Het werkt ook omgekeerd: als je de ene emotie wegduwt, is de onbewuste tegenreactie dat je jezelf in de armen van de andere duwt. Neem het voorbeeld dat je partner non monogaam wil leven en jij bang bent dat dat het einde van je relatie gaat betekenen. Als je je geforceerd over die angst heen zet (splitsing), bijvoorbeeld omdat je je partner dit echt gunt, loop je het risico dat je jezelf gaat identificeren met het verdriet van slachtofferschap.

Het kan ook zijn dat je de lat voor jezelf te hoog legt. Je probeert je over je onzekerheid heen te zetten, je ervaart dat dat niet lukt; dat ga je jezelf verwijten en met dát verdriet over je falen identificeer je je weer. Dan zit je in een dubbele houdgreep van je emoties.

Onmiddellijk handelen

Splitsing en versmelting roepen vaak op tot onmiddellijk handelen. De oorzaak moet weg! Het lastige gevoel moet weg! Of de aandrang moet juist onmiddellijk en onvoorwaardelijk gevolgd worden! Of dat op de langere termijn het meest effectief is, is natuurlijk de vraag. Je reacties zijn instinctief, zwart-wit en geven weinig ruimte tot vrije keuze. Je bent slaaf van je emoties geworden.

Accepteren

Een ‘negatieve’ emotie wegduwen is dus niet helpend en hem omarmen ook niet. Wat dan? De kunst is om een emotie wél toe te laten, te ervaren, maar je er niet mee te vereenzelvigen. Simpel gezegd: je emotie ís er wel degelijk, je bént niet die emotie maar je erváárt die emotie. Of nog simpeler, het gaat om het verschil tussen ‘ik ben bang’ en ik voel angst’. Dat lijkt een woordspelletje, maar dat is het niet. Bij ‘ik ben bang’ ben je versmolten met je angst. ‘Ik voel angst’ maakt van jou en je angst twee verschillende objecten. Er is licht gekomen tussen jou en je angst. Je accepteert de angst als een bezoeker. Die bezoeker komt, maar kan ook weer weggaan. En ondertussen heeft die je misschien wat te vertellen. Rumi drukt dit prachtig uit in zijn klassieke gedicht “de Herberg.”

Van accepteren naar aannemen

Het binnenlaten van de emotie is al een belangrijke stap. Het gastvrij verwelkomen vraagt nog meer. Het is een verandering van perspectief, van een ‘negatieve’ emotie naar een ‘lastige’ emotie en vaak ‘begrijpelijke’ emotie. Je duwt de emotie niet langer weg, je gaat er niet in zwelgen, maar je neemt hem neutraal waar. Je voelt dat die er is, maar je doet even niets. Vervolgens verschuift je waarnemen geleidelijk naar waar-nemen: je neemt aan wat er is (wat ‘waar is’), zonder oordeel, zonder er (op dat moment) iets mee te moeten. In het aannemen en het waar-nemen ontstaat ruimte, voor rust, voor een vrije autonome keuze.

Mooi gezegd, maar hoe doe je dat dan?

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat het gewoon érg moeilijk is, voor normale stervelingen onmogelijk, om dit werkelijk altijd en overal te bereiken. De diepe acceptatie van wat er is aan lastige emoties is een kunst die levenslang werk vraagt. Dus de ‘negatieve emotie’ van zelfverwijt dat het niet altijd lukt, is in elk geval niet nodig…. Gelukkig zijn er methoden om toch een eind op weg te komen. We noemen er hier een paar. De rode draad: afstand en daarmee rust creëren door je emoties te gaan observeren.

Jeuk op je ziel

Naar lastige emoties zoals jaloezie kun je soms ook praktisch kijken, op een luchtige manier. Als je arm jeukt, bén je niet je jeuk, je hebt er wél last van. Zo kun je jaloezie ook benaderen: je hart doet pijn, of, zo wilt, je ziel jeukt. Héél vervelend soms, maar niet meteen het einde van de wereld.

Gebruik je lijf

Zolang je emoties door je hoofd blijven malen, is het heel moeilijk om er afstand van te nemen. Die emoties uiten zich echter ook ergens in je lijf. Veel mindfulness oefeningen gebruiken dat. Waar in je lijf voel je die emotie? Wat voor gevoel is dat? Hard, zacht, kriebelend, stekend, drukkend, schurend? Hoe groot is het? Welke vorm? Kun je er naar toe ademen? Kun je het gevoel verduren?

Maak het tastbaar

Kun je een voorwerp of symbool associëren met je emotie? Of kun je een tekening maken? Hoe ziet dat er uit? Welke kleur? Welke naam heeft het? Kun je het ergens neerzetten waar je het ziet, ergens in huis waar je vaak langskomt, of naast je, waar je zit? Kun je het toespreken? Wat heeft het je te zeggen?

Schrijf het van je af

Schrijf een brief, aan je emotie zelf, aan de persoon over wie de emotie gaat, aan jezelf als kind of als je oud bent. Schrijf de brief in één keer, zonder te verbeteren, zonder hem mooier te maken. De brief is voor jezelf, niet voor degene aan wie je hem schrijft.

Mediteer er op

Mediteren is een zeer krachtige manier om interne rust te vinden. Het kost de nodige investering, maar dan heb je ook wat… Op deze pagina vind je instructies hoe je in stappen kunt leren mediteren.

Ken jezelf

Zelfs zonder deze oefeningen kun je al wat verder komen. Hoe meer je je bewust bent van je eigen mechanismen van versmelting en splitsing, hoe makkelijker je het jezelf kunt maken.