Gelijkwaardigheid en polyamoreuze relaties: een kwestie van balans

Houd je van hem meer dan van mij? Misschien heb je samen met je partner de eerste stapjes op het aanlokkelijke polypad gezet en merk je gaandeweg hoe glibberig dat is. Uitglijden is zo gebeurd, onzekerheid is troef. Gelukkig heb je elkaar gerustgesteld met de belofte “Jij blijft altijd de belangrijkste voor mij”. Maar dan wordt zij écht verliefd op een ander. Je houdt nog steeds van haar, maar zij nu ook van hem, en niet zo’n beetje ook. Zij is steeds vaker bij hem. Afspraken worden steeds maar afgezwakt. Wat blijft jouw plaats dan? Je wilt op de rem trappen. Jij was toch de belangrijkste?

Of misschien ben je alleen en je komt een geweldige vent tegen. Getrouwd, balen misschien, maar gelukkig wel polyamoreus. Dus dat biedt perspectief! De vlam slaat in de pan. Je wilt natuurlijk zoveel mogelijk bij hem zijn, zoveel mogelijk zijn leven delen. Maar de praktijk is weerbarstig want hij heeft ook nog zijn gezin, en hoe zit het met de verjaardagen en de feestdagen? Soms heb je het gevoel dat je er maar een beetje bij bungelt. Je hoeft hem écht niet helemaal, maar je wilt wél gelijkwaardig behandeld worden.

Meerdere relaties in je leven kan geweldig zijn, maar simpel is het zelden. Het blijkt vaak moeilijk om al die relaties tegelijk in harmonie te laten verlopen. Eén van de lastigste uitdagingen is om een stabiele balans te vinden waarin iedereen gelukkig is. Gelijkwaardigheid in polyrelaties is dan ook een onderwerp dat heel vaak terugkeert in discussiegroepen.

In dit stuk probeer ik een denkraam neer te zetten over gelijkwaardigheid dat gebaseerd is op ethische principes, psychologisch/spirituele inzichten en ervaringen van mijzelf en anderen om mij heen. Ieder hoofdstuk begint met een stelling die ik probeer te onderbouwen. In dit denkraam zal ik vast hier en daar voorbij gaan aan nuances en emoties. Dit is werk in uitvoering, een poging om enige structuur te brengen in een complexe brij van soms tegenstrijdige ideeën, een uitnodiging tot discussie.

Als laatste noot: ik zie om me heen veel polycules die gelukkig en tevreden heel gelijkwaardig met elkaar relateren. Voor zover ik dat kan beoordelen gaat het dan vaak om constellaties waarin iedereen of juist niemand met elkaar samenwoont. Ik concentreer me daarom vooral op situaties waar iemand wel met de ene en niet met de andere partner samenwoont.

Laten we van start gaan.

Ieder individu is gelijkwaardig aan de anderen en ontleent daar basisrechten aan

De eerste set overwegingen zijn vooral gebaseerd op de ethiek: richtlijnen voor een juiste handelswijze die logisch af zijn af te leiden uit een paar basisprincipes.

Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden

De basis van de praktische ethiek is de ‘gouden regel’ die je terugziet in veel formuleringen:

• De positieve vorm: Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden
• De negatieve vorm: Wat gij niet wilt dat U geschiedt, doet dat ook een niet
• De empathische vorm: Heb je naaste lief zoals je zelf

Rigoureuze toepassing van alle vormen is cruciaal om van polyamorie een succes te kunnen maken. De volgende secties zijn in feite uitwerkingen van deze gouden regel.

Behandel je metamour niet als een ‘ding’

Franklin Veaux en Eve Rickert leggen in hun polyamoriehandboek More than Two veel nadruk op ethiek. (Over de invloed van dit boek is wel een schaduw gekomen omdat later bleek dat Veaux zelf lang niet altijd ethisch gehandeld heeft richting zijn partners. Voor de stukken die ik er hier uit pik heeft dat mijns inziens echter niet zoveel effect. Het blijven waardevolle en bruikbare inzichten). Als een centrale regel hanteren ze dat je je metamour (partner van je partner) niet als ‘ding’ mag behandelen. Ook al is de relatie tussen jouw partner en je metamour soms lastig voor je, het is onethisch om van je partner te eisen dat die de relatie afbreekt of sterk beperkt om jouwentwil. Immers, hoe zou dat omgekeerd voelen?

Alleen jij en je partner gaan over jullie relatie en niemand anders

Veaux en Rickert stellen The Relationship Bill of Rights voor, een gedetailleerde set van ethische regels uit die je kunt beschouwen als basisrechten voor en in relaties. Het is een tamelijk radicaal pamflet, maar ik kan er mij in vinden. Hieronder de volledige, engelstalige versie:

You have the right, without shame, blame or guilt:
In all intimate relationships:

• to be free from coercion, violence and intimidation
• to choose the level of involvement and intimacy you want
• to revoke consent to any form of intimacy at any time
• to be told the truth
• to say no to requests
• to hold and express differing points of view
• to feel all your emotions
• to feel and communicate your emotions and needs
• to set boundaries concerning your privacy needs
• to set clear limits on the obligations you will make
• to seek balance between what you give to the relationship and what is given back to you
• to know that your partner will work with you to resolve problems that arise
• to choose whether you want a monogamous or polyamorous relationship
• to grow and change
• to make mistakes
• to end a relationship

In poly relationships:

• to decide how many partners you want
• to choose your own partners
• to have an equal say with each of your partners in deciding the form your relationship with that partner will take
• to choose the level of time and investment you will offer to each partner
• to understand clearly any rules that will apply to your relationship before entering into it
• to discuss with your partners decisions that affect you
• to have time alone with each of your partners
• to enjoy passion and special moments with each of your partners

In a poly network:

• to choose the level of involvement and intimacy you want with your partners’ other partners
• to be treated with courtesy
• to seek compromise
• to have relationships with people, not with relationships
• to have plans made with your partner be respected; for instance, not changed at the last minute for trivial reasons
• to be treated as a peer of every other person, not as a subordinate

Als ik de Relationship Bill of Rights in één zin samen zou moeten vatten: Alleen jij en je partner gaan over jullie relatie en niemand anders. Iedereen mag samen met de eigen partner zijn/haar relatie(s) in vrijheid vormgeven (meerhoeksrelaties laat ik hier even buiten beschouwing).

Grenzen bewaken in plaats van beperkingen opleggen

Het voorgaande betekent óók dat jij geen zeggenschap hebt over de relatie tussen jouw partner en je metamour. Het is onethisch om daar beperkingen aan op te leggen. Dat betekent niét dat je lijdzaam toe hoeft te zien als je ergens last van hebt. Je hebt het volste recht dat te bespreken met je partner. Immers, dat gaat de relatie tussen jullie tweeën aan. Jouw partner is de spil tussen jou en je metamour. Hij/zij is je primaire aanspreekpunt, niet je metamour. Het enige ultieme middel dat je hebt, is je éigen grenzen bewaken ten opzichte van je partner: “Dit is wat er gebeurt. Daar heb ik om deze reden last van. Als dat niet verandert dan moet ik daar deze consequentie aan verbinden.”

Pas op voor koppel-privileges

Eén van de allermoeilijkste uitdagingen is om goed om te gaan met ‘koppel-privileges’. In deze context betekent ‘privilege’ een voordeel dat een persoon of groep heeft ten opzichte van anderen dat niet specifiek of expliciet zelf verdiend is. Het lastige is dat we ons lang niet altijd bewust zijn van de privileges die we hebben. Of is het zelfs moeilijk om ze toe te geven. Vaak gaat om een gewoonterecht, ingesleten traditie of onbewust patroon. Denk bijvoorbeeld aan het voordeel op de arbeidsmarkt dat witte mannen nog altijd hebben boven vrouwen en mannen van kleur. Rondom polyamorie hebben samenwonende koppels ook zulke privileges: het is een sociaal geaccepteerde relatievorm. Dat geeft geen gedoe met familie, vrienden en collega’s. Wettelijke regelingen zijn er op ingesteld. En zelfs de profielinstellingen van Facebook zijn er op ingesteld. Onbewust kan dit een niet-samenwonende partner op achterstand zetten. Ik kom hier later nog op terug.

Toch is gelijkwaardigheid tussen relaties een moeizaam concept

Gelijke basisrechten betekent niét gelijke rechten op alle fronten

De Relationship Bill of Rights definieert basisrechten die voor iedereen zouden moeten gelden. Maar dat betekent niet dat iedereen dezelfde rechten op alle fronten heeft. Vergelijk het met de Universele Rechten van de Mens. Die definiëren bijvoorbeeld het recht op arbeid, rechtvaardige beloning en een redelijke levensstandaard, maar níét dat die levensstandaard voor iedereen even hoog zou moeten zijn. Mensen verschillen, situaties verschillen en daarmee verschillen relaties. Er is geen morele basis om daar bezwaar tegen te hebben, al kan het emotioneel natuurlijk best lastig zijn.

Sommige zaken zijn niet ‘eerlijk’ te verdelen

“Delen is vermenigvuldigen” is een gevleugeld gezegde onder polyamoristen. Dat kan zeker waar zijn voor liefde, vriendschap en in sommige gevallen erotiek. Daarover zou je in gezonde polyrelaties niet al te veel gedoe over hoeven te hebben. Voor tijd en geld geldt dat anders. Dat zijn schaarse bronnen. Ze zijn objectief te meten en te verdelen, maar vaak gaat wat de één krijgt ten koste van wat de ander krijgt. Gezond onderhandelen is nodig om daar een verdeling in te vinden die voor iedereen werkt. Subtieler ligt het bij andere zaken.
Een gemeenschappelijke historie tussen twee partners is er nu eenmaal. Beide partners hebben daarin geïnvesteerd in bijvoorbeeld kinderen en gemeenschappelijk bezit. Een nieuwe partner heeft niet diezelfde investering gedaan en heeft daarmee niet vanzelfsprekend recht op toegang tot de vruchten van het geïnvesteerde ‘kapitaal’.
Tot op zekere hoogte kunnen daar ook sociale netwerken toe behoren. In netwerken is geïnvesteerd. En ze zijn ook kwetsbaar. Als het delen moeizaam verloopt, dan kunnen netwerken beschadigd worden, zodat uiteindelijk iedereen met lege handen staat.
Nog principiëler is dat ’volledige gelijkwaardigheid’ in relaties niet te definiëren en niet objectief te meten valt. ‘Gelijke’ relaties zijn onmogelijk, verschillen zullen altijd optreden. En hoe weeg je die verschillen dan? Iedereen heeft zijn/haar eigen subjectieve waardebeleving. Een voorbeeld uit eigen ervaring. Ooit heb ik geprobeerd om, naast de relatie met mijn vaste partner, twee gelijkwaardige polyrelaties naast elkaar vorm te geven. Door praktische omstandigheden verschilde het contactpatroon in die relaties. De ene partner zag ik eenmaal per twee weken, daar tussendoor hadden we een intensief mail- en whatsappverkeer. Met haar had ik in die periode een korte vakantie. De tweede partner zag ik eenmaal per week, maar had daartussen weinig tot geen contact. Samen bezochten we een tweedaags festival. In mijn eigen beleving was het contact volledig gelijkwaardig. Mijn beide polypartners beleefden dat allebei heel anders. Beiden hadden het gevoel dat ik intensiever contact had met de ander. Nu, achteraf, zie ik overigens heel goed dat mijn eigen opstelling een grote rol speelde in dit probleem. Mijn partners kwamen allebei op voor hun rechtmatige verlangens. Ik was de degene die onhandig en niet erg transparant de confrontatie daarover uit de weg ging. Dat gaf veel onduidelijkheid en daardoor onvrede. Wat verderop een aantal lessen die ik hieruit getrokken heb.

Zelfs áls een verdeling objectief eerlijk zou zijn, dan nóg blijft de ervaring anders

Het is een bekend psychologisch fenomeen dat iets verliezen veel meer negatieve emotie oplevert dan het verkrijgen ervan aan positieve emotie brengt. Pogingen tot objectivering daarvan spreken over een factor 3: iets verliezen ‘kost’ 3x zoveel als het ontvangen van hetzelfde. Dit is bijvoorbeeld getest met het effect van belonen versus beboeten. Een boete van 20 euro heeft net zoveel effect als de een beloning van 60 euro.
Het lijkt me redelijk te veronderstellen dat dat ook voor relaties opgaat. Stel een koppel dat een monogame relatie transformeert naar een polyamoreuze relatie. Een van beide (B) begint een relatie met een tweede partner (C). De (dan nog monogame) partner (A) kan een verlies ervaren van tijd, aandacht en zekerheid. A ervaart dat verlies dan driemaal zo zwaar als C zijn/haar winst ervaart. Voor A kan het veel te snel gaan en voor C veel te langzaam, terwijl het ‘objectief’ heel redelijk kan zijn hoe B deze transformatie vormgeeft. Dit verschil in ervaring kan voortdurend blijven spelen in relaties, niet alleen bij het begin maar ook bij elke ‘herschikking’ van prioriteiten van B.

Focus op schaarste kost energie

Koste wat kost gelijkwaardigheid nastreven is dus een nutteloos streven. Het komt voort uit het focusseren op de schaarste. Omdat die nooit ‘eerlijk’ te verdelen is, levert dat een permanente strijd op. En iedere strijd kost energie. En kent vaak alleen maar verliezers.

Focus in plaats daarvan op balans en ruimte voor iedereen

Als het weinig zin heeft om te praten over gelijkwaardigheid tussen relaties, wat is dan wél een goed streven? Ik zoek het antwoord in balans en ruimte voor iedereen, in redelijkheid rechtdoen aan alle personen en relaties, liefst op een manier dat ze elkaar versterken.

Vier de verschillen!

Als je focusseert op schaarste probeer je de verschillen tussen relaties te elimineren. Maar mensen verschillen, hun kwaliteiten verschillen, hun verlangens en interesses verschillen in relaties. Hoe heerlijk is het dan dat relaties kunnen verschillen! Je kunt immers met de ene partner verdieping vinden op een aspect waar de andere juist minder belangstelling voor heeft, en omgekeerd. Je kunt elkaar de ruimte gunnen om te groeien of te leven op een manier die je partner niet met jou kan en jij niet met je partner. Je metamour is dan iemand die jouw partner een basis geeft en helpt groeien, waar jij weer van kunt profiteren. Wees daarom blij dat je metamour anders is dan jij en dat de relatie tussen hem/haar en je partner anders is.

Balans tussen twee partners

In plaats van het streven naar ‘systemische’ of ‘inter-relationele’ gelijkwaardigheid is het zinniger te kijken naar de ‘intra-relationele’ of ‘inter-persoonlijke’ relatie en balans. In hoeverre werkt de relatie onderling, zónder te verwijzen naar andere relaties. Hoe is de verbinding onderling? Hoe voelt ieder zich gezien door de ander? Is er een balans in geven en ontvangen? Hoe is de communicatie onderling?

Bewaak je eigen balans!

Misschien nóg belangrijker is om te kijken naar je ‘intra-persoonlijke’ balans in een relatie. Jij investeert veel in relatie: in ieder geval tijd en energie. Een gezonde relatie levert een ‘netto rendement’: het levert meer energie op dan dat je er in stopt. Dit criterium is het belangrijkste om een relatie op te sturen en beoordelen.

Verdeel geen schaarste maar overvloed

Rijk worden is eenvoudig

Als je rijkdom definieert als ‘het bezitten van alles wat je begeert’, dan zijn er een paar manieren om rijk te worden. Je kunt materialistisch zorgen dat je meer bezit vergaart of juist ascetisch je begeerte beperken tot wat je al hebt. Het kan echter subtieler: goed begrijpen wat je écht nodig hebt en je energie daarop focusseren. Dan is het niet nodig om jezelf en jouw relatie te vergelijken met anderen en andere relaties. De rijkdom vind je in jezelf. Als je focust op wat je écht nodig hebt, krijg je dat sneller.  Het helpt enorm als je jezelf en je eigen prioriteiten kent. Iedereen kan last krijgen van jaloezie, dat is geen ramp. Maar snap wat precies jou triggert? Jaloezie kent veel gezichten (zie ook dit artikel) Welk heeft die bij jou? Is het afgunst, getriggerd door schaarste van tijd, geld, aandacht, status? Of ben je bang je partner te verliezen? Word je onzeker als je jezelf met je metamour vergelijkt? Voel je jezelf buitengesloten? Of wil je je territorium voor je alleen houden?

Er zijn belangrijke stappen om te bereiken wat voor jou belangrijk is:

1. Snap precies wat je raakt en waar dat vandaan komt; vaak gaat het om pijn uit het verleden die eigenlijk niets met je partner of metamour te maken heeft;
2. ga eerlijk na wat bij jouzelf ligt, en wat je dus zelf op te lossen hebt, en wat bij de ander ligt;
3. richt je op de essentie van wat je van de anderen nodig hebt;
4. wees volkomen eerlijk en transparant; verborgen bijbedoelingen worden altijd gevoeld;
5. focuseer je op het stellen van je eigen grenzen ipv het beperken van de anderen;
6. spreek in ik-boodschappen en niet in jij-boodschappen;
7. focuseer je op de inhoud van wat je wilt bereiken en niet op de precieze vorm (bijvoorbeeld op: ‘voldoende tijd samen’ dan op een precies moment in het weekend); wees creatief en constructief in het samen vinden van nieuwe oplossingen

Van misgunnen naar gunnen, van schaarste naar overvloed

Natuurlijk is de ‘gouden regel’ cruciaal: jij verwacht van je partner en metamour dat ze jou geven wat jij nodig hebt. Zij mogen dat ook van jou verwachten. Je moet met elkaar mee willen bewegen en elkaar de ruimte gunnen. Dat geldt voor iedereen in het spel. Voor degenen in een al bestaande relatie kan het betekenen dat voormalige privileges ingeleverd moeten worden. Voor nieuwkomer kan het betekenen dat sommige wensen langzamer of helemaal niet ingevuld kunnen worden. Als iedereen zich dan oprecht focusseert op wat hij/zij écht nodig heeft, als iedereen elkaar dat gunt, dan kan er ruimte genoeg ontstaan voor iedereen, dan verandert jaloezie in ‘medeliefde’, dan verandert schaarste in overvloed.

De bijzondere rol van de (wo)man in the middle

De man of vrouw in het midden heeft natuurlijk een bijzondere positie. Jij hebt met twee partners het meeste profijt, de meeste lusten. Maar je hebt ook een flinke extra verantwoordelijkheid. Jij hebt immers wel je partners gekozen, maar zij hebben er meestal niet voor gekozen om elkaars metamour te worden.

Wees heel eerlijk en kritisch naar jezelf

Nog meer dan je partners kun jij onder druk komen te staan. Je kunt in woelige baren terecht komen. Je hebt een sterk kompas nodig. Wat drijft je? Wat zijn je verlangens? Waar zit jouw eigen pijn? In hoeverre zoek je bij je partner(s) wat je misschien bij jezelf moet zoeken? Waar liggen jouw eigen grenzen? Wat zou er met je gebeuren als de combinatie van relaties niet zou lukken? Welke consequentie zou je daaruit trekken? Hoe zou je daar mee omgaan?

Wees volkomen transparant naar iedereen

Het kan verleidelijk zijn om onplezierige boodschappen maar achter te houden of te verzachten. Uit eigen ervaring (zoals in het voorbeeld hierboven) kan ik getuigen dat je je daar altijd mee in de voet schiet. Het komt tóch op tafel. Een leidraad die ik mezelf nu voorhoud: hoe lastiger het is om te vertellen, hoe belangrijker het is om het wél te doen.

Wees een rots in de branding

Het is natuurlijk nodig om met al je partners mee te bewegen op het moment dat het belangrijk is, maar daaraan zijn grenzen. Op het moment dat jij steeds meebuigt, de ene keer met de ene partner en dan weer met de andere, dan word je onvoorspelbaar en, uiteindelijk, onbetrouwbaar. Je laat toe dat de ruis in het systeem alleen maar versterkt wordt. Ik heb dat zelf ook door schade en schande moeten ervaren. In mijn eerdere eigen voorbeeld was ik te bang voor een confrontatie met mijn beide partners en bleef daardoor heen en weer schipperen. Ik werd steeds onduidelijker en onvoorspelbaarder. Niemand, inclusief ikzelf, wist nog wat ze aan me hadden. Jouw rol is het om grenzen te bewaken, die van jezelf, maar je hebt ook er een rol bij dat je partners elkaars grenzen respecteren. Jouw partners moeten er jou op aan kunnen spreken dat hun grenzen geschonden worden. Jij moet op jouw beurt de ‘overtredende’ partner daarop aanspreken. Je moet zorgen dat je partners niet naar elkaar wijzen maar naar jou. Je moet zelf positie in durven te nemen, en waar nodig je partners corrigeren en eventueel consequenties te trekken. Dat is soms heel lastig en kan flink vuurwerk geven, maar daar moet je dan maar doorheen. Je hebt immers zelf voor deze positie gekozen. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

Op naar 1+1+1=4

In dit stuk belicht ik vooral de uitdagingen van een polysituatie. Die zijn niet mis, daar wind ik geen doekjes om. Maar als het lukt om elkaar écht geluk te gaan gunnen, dan kan iedereen elkaar steunen, boven zichzelf uitstijgen en samen meer geluk creëren dan ieder apart zou kunnen.