Open, eerlijk, consensueel, ethisch èn respectvol?

Seks met anderen dan je eigen partner hebben we allemaal. Nou ja, allemaal… de meeste statistieken wijzen er op dat dat in ieder geval in 30% van alle relaties gebeurt. Helaas, in de meeste gevallen, stiekem. Polyamorie vormt daarop een uitzondering. Relaties met meer dan één partner zijn daarin juist het uitgangspunt. Althans, als dat in openheid en eerlijkheid en met toestemming van alle betrokkenen gebeurt. Polyamorie is niet de enige vorm van ethische of consensuele monogamie. Ook swingen, sommige vormen van BDSM en tantra en “don’t ask, don’t tell” relaties kunnen daarbij horen, afhankelijk van de manier waarop dat gebeurt. Onderling verschillen die vormen behoorlijk maar ze distantiëren zich allemaal van het ordinaire vreemdgaan. Daarbij tooien ze zich vaak met een selectie uit prijzenswaardige adjectieven als “open”, “eerlijk”, “ethisch”, “respectvol” en “consensueel”.

Prijzenswaardige woorden inderdaad maar wat bedoelen we nu precies als we die in de mond nemen? Gezien de vele discussies op diverse fora is dat in de barre praktijk niet altijd even eenduidig. “Ben ik onethisch bezig als mijn partner niet eerlijk is tegen zijn andere partner?”, “Ik wil onze relatie te openen maar uit respect naar mijn vrouw val ik haar daar niet mee lastig”, “Mijn Dom is er heel open over dat hij nog een andere relatie wil. Ik vind dat niet respectvol naar mij maar hij vindt dat ik daar als sub mee in moet stemmen”.

Uit nieuwsgierigheid ben ik in van Dale gedoken en loop de verschillende woorden eens langs.

Open: niet gesloten, onbedekt, toegankelijk, openhartig

“Open” heeft nogal wat toepasselijke betekenissen in deze context: een open relatie, open zijn over wat je doet, je open stellen voor anderen. Met name in het kader van polyamorie heeft “openhartig” een wel heel mooie dubbele betekenis. Voor don’t ask, don’t tell relaties ligt “open” gecompliceerd. Men stemt beiden in (consent) om de relatie te openen maar over de details daarvan dan weer niet open te zijn, uit respect voor elkaar.

Consent: toestemming, vergunning

In BDSM relaties staat dit begrip centraal: met toestemming van de sub of slaaf wordt macht overgedragen aan Dom of Meester die actief de grenzen van de sub of slaaf verkent en mogelijk verlegt. De grenzen, en daarmee het consent, zijn dynamisch en worden permanent in de gaten gehouden. Als noodzakelijke voorwaarde is consent ook voor andere vormen van ethische non monogamie erg belangrijk. Men staat elkaar expliciet toe ruimte te zoeken buiten de eigen relatie. Waar óver consent bereikt moet worden is echter wel regelmatig onderdeel van discussie. Heeft iemand een vetorecht over de partnerkeuze van de eigen partner? Kan een sub vetorecht hebben over de promiscuïteit van diens DOM? Wie moeten er allemaal instemmen naast de eigen partner(s): ook de partners van de partners? Dit zijn geen eenvoudige vragen met een eenduidig antwoord. Franklin Veaux (More Than Two) en Raven Kaldera (Power Circuits) hebben daar lezenswaardige boeken over geschreven.

Eerlijk: (afgeleid van eer) wars van leugen en bedrog, naar waarheid, betrouwbaar, eervol

Rond “eerlijkheid” ontbrandt vaak de discussie of dat nu moet betekenen “geen onwaarheden vertellen” of “altijd de waarheid vertellen”. Met andere woorden, kan het verzwijgen van waarheden toch “eerlijk” zijn? van Dale is daar echter vrij eenduidig over: de betekenis strekt verder dan alleen “wars van leugen”. “Betrouwbaar” en “eervol” horen er nadrukkelijk bij. Dus relevante waarheden verzwijgen is oneerlijk.

Zelfs als je beiden eerlijkheid betracht gaat het nog niet vanzelf goed. Informatiebehoefte verschilt immers van mens tot mens. Wát vertel je? Wannéér vertel je dat? In welk detail? Het is verstandig om dat expliciet met elkaar af te stemmen. Zelf heb ik als polyamorist toch wel een beetje moeten wennen aan de ‘brute eerlijkheid’ die van mij gevraagd werd. Met name in de vroege, onzekere periode van het verkennen van mogelijke nieuwe vriendschappen of relaties had ik de neiging om ‘uit respect’ niet al mijn intenties te communiceren naar mijn bestaande partners. Immers, het kon net zo goed op niets uitdraaien en dan had ik ze ‘voor niets’ ermee lastig gevallen. Dit werd me bepaald niet in dank afgenomen…..

Ook hier zitten don’t ask, don’t tell relaties in een spagaat. Partners zijn er eerlijk over dat er contacten buiten de relaties kunnen zijn maar worden geacht details daarover naar elkaar te verzwijgen. Leugentjes om ‘bestwil’ zijn dan niet altijd te vermijden.

Respect: 1) eerbied, bewondering, waardering, hoogachting, ontzag 2) ontzien, sparen

“Respect” is een gecompliceerd begrip dat, zeker in combinatie met “eerlijkheid” en “openheid” voor veel discussie kan zorgen. Eigenlijk heeft het twee tegenstrijdige betekenissen. Met de tweede betekenis uit van Dale in gedachte kan “eerlijk, open en respectvol” geïnterpreteerd worden als wèl het noodzakelijke vertellen maar nièt alle eventueel pijnlijke details, om de ander te ontzien. Onder polyamoristen stuit deze interpretatie vaak op veel protest. De redenering is dat dit juist respectloos is omdat je op die manier de ander niet voor vol aanziet en hem/haar niet de kans geeft zelf een mening te vormen over de informatie die onthouden wordt. Het ontzien wordt ervaren als oneerlijk, niet als respectvol. Zoals hierboven beschreven duurde het even voordat ik dit zelf in zag….

Een andere valkuil rond respect is een omgekeerde situatie: “Als jij met haar omgaat dan heb jij geen respect voor mij”. De roep is om ontzien te worden. De vraag kan echter gesteld worden of je op die manier zélf wel respect hebt voor je partner, voor diens andere partner maar ook voor jezelf. In hoeverre reduceer je de partner van je partner tot een object? Zie je je zelf voor vol aan en ga je een spiegel uit de weg? Verder kun je je partner in een situatie brengen waarin die moet kiezen tussen ‘respect’ voor jou, voor de andere partner of voor zichzelf.

Ethisch: 1) tot de ethica behorend 2) moreel, zedelijk

Ook “ethisch” is een interessant begrip. In de tweede betekenis (moreel, zedelijk) hangt het maar net af van wie je het vraagt in hoeverre non-monogamie überhaupt ethisch kan. In traditioneel-christelijke kringen wordt dat met een beroep op de bijbel met klem afgewezen. Non monogamisten die zich open, eerlijk en respectvol opstellen zullen zich daarentegen wel degelijk als ‘moreel’ beschouwen. Toch leven ook onder hen ethische vraagstukken. Een vaak terugkerend debat is hoever je verantwoordelijkheid voor openheid en eerlijkheid reikt: alleen tot de relatie tussen jou en je partners? Of ook een schakel verder: tussen jouw partner en diens andere partner? Met andere woorden: is het OK als jouw partner oneerlijk is tegen zijn andere partner(s)?

Persoonlijk vind ik “ethisch” in de zin van ‘tot de ethica behorend’ eigenlijk het eenduidigste criterium. De redenering is echter wat complexer. Ik baseer me op de ‘gulden regel’ van de praktische ethiek: “Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden” of in de bijbelse vorm “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook de ander niet”. In het voorbeeld hierboven moet je je dan de vraag stellen: “Stel dat mijn partner me bedriegt met een ander, wie neem ik dat dan kwalijk? Mijn partner of (ook) diens andere partner?” Als je het de partner van je partner kwalijk neemt, zegt de gulden regel dat jij naar jezelf dezelfde norm moet aanleggen en dus niet iets met iemand moet beginnen wiens partner niet op de hoogte is. Echter, als je van mening bent dat je dat alléén jouw partner aanrekent (en het dus niet diens andere partner kwalijk neemt) dan zegt diezelfde gulden regel dat jij ook géén rekenschap verschuldigd bent aan de partners van je partner. Deze ethische afweging geeft dus een individueel antwoord en geen pasklare, absolute maatstaf. Het is niet alleen belangrijk wát je doet maar ook waaróm je dat doet. Verschillende, op het oog tegenstrijdige, handelwijzen kunnen daarmee best allemaal ‘ethisch’ zijn.

Terug naar de praktijk. Wat zegt dit nu over de verschillende vormen van non monogamie? Overduidelijk is dat vreemdgaan op geen enkele wijze aan deze zorgvuldigheidscriteria voldoet. Ook ‘eenzijdig open relaties’ waarbij de partner in het ongewisse wordt gelaten of de situatie maar te slikken heeft voldoen niet aan deze maatstaven. Relaties op basis van polyamorie, swingen, tantra en/of BDSM kunnen, mits zorgvuldig toegepast, daar wél aan voldoen. Don’t ask, don’t tell relaties zitten in een schemergebied. Ik zou argumenteren dat die laatsten wel ethisch, consensueel en mogelijk respectvol kunnen zijn maar dat openheid en eerlijkheid in het gedrang komen.

Tenslotte: dit artikel is een onderzoek naar begrippen, niet naar normen. Met uitzondering van vreemdgaan matig ik mij geen oordeel over welke relatie van anderen dan ook. Monogamie of één of andere vorm van ethische non monogamie, iedereen moet vooral de relatievorm kiezen die voor hem/haar het beste werkt.