liefde

Verlichting in de liefde – Paul Smit

Joost Horsten, 23 juni 2020 Reageer

Hoe mooi, fijn, verrijkend en zingevend de Liefde ook kan zijn, soms wegen de perikelen ervan zwaar. Paul Smit, filosoof en cabaretier, belooft in de flaptekst onze last te verlichten.

Het “ik” is een illusie

Non-dualiteit betekent dat alles met elkaar verbonden is, alles één is. De scheiding, de dualiteit tussen dingen en mensen die wij ervaren, bijvoorbeeld waarnemer en object of ‘ik’ en ‘de ander’ is een illusie. Als alles met elkaar verbonden is, als uiteindelijk alles één is, dan bestaat er ook helemaal geen Ik. Ik en jij zijn één, en ook één met ‘de kosmos’. Op dit punt in de redenering slepen moderne auteurs graag de quantumfysica er aan de haren bij. Als fysicus krommen mij dan spontaan de tenen. Smit kan de verleiding niet helemaal weerstaan, maar hier blijft hij gelukkig binnen de perken van de betamelijkheid.

“Vrije wil” is een illusie

Smit gaat wel vol op het orgel over de vrije wil. Die bestaat volgens hem helemaal niet. De non-dualiteit gebiedt dat volgens hem. Maar niet alleen volgens de eeuwen-oude Indiërs. Smit ziet ook volop steun van de moderne neurowetenschappen. Hij houdt ons voor dat ons brein volledig wordt beheerst door neurotransmitters en dat onze hersenactiviteit voor 99,99999999% wordt besteed aan het onderbewuste. Ons bewustzijn krijgt maar een schamele 0,00000001% toebedeeld. Handelingen die wij bewust denken te nemen, worden voorgekookt in het onderbewuste en dan aan het bewuste gepresenteerd als vrije keuze. Maar in werkelijkheid doet volgens Smit iedereen wat hij doet, onbewust, zonder dat hij daar iets aan kan doen. Je hebt ook geen controle over je gedachten en emoties. Verliefdheid is een chemisch proces in je brein.

We hoeven alleen nog maar te zien hoe fijn dat is

Dit klinkt misschien angstaanjagend, maar volgens Smit is het een zegen! Immers, nu maken we ons vaak vreselijk druk om wat we gedaan hebben of zouden moeten doen. Of wat de ander heeft gedaan, of juist niet. Daarmee veroorzaken we onszelf veel pijn en verdriet. En dat is dus nergens voor nodig, want we kunnen er tóch niets aan doen, net zo min als de ander verantwoordelijk gehouden kan worden voor zijn of haar daden. Als we de illusie van controle loslaten en accepteren wat er ís, wat je voelt, wat je doet en wat de ander doet, dan kunnen we ook genieten van wat er is. Dan breekt het licht van de Verlichting door. Aldus Smit.

Helaas…

…. zakt de filosoof Smit door het dunne ijs van zijn eigen betoog. Over non-dualiteit en de vrije wil buigen wijze mannen en vrouwen zich al millennia. Smit gaat op de ene plaats te kort door de bocht, op de andere vliegt hij er juist uit. Hij claimt dat zijn beweringen wetenschappelijk gestaafd worden. Dat zou zo kunnen zijn maar in wat hij aandraagt blijkt daar weinig van. Hij maakt weliswaar de kracht van het onderbewuste heel plausibel, maar hij bewijst niet dat het bewuste helemaal geen rol speelt en zelfs een illusie zou zijn. Bijvoorbeeld: waarom zou die 0,00000001% bewuste hersenactiviteit niet genoeg kunnen om de hele breinmachinerie te kunnen sturen, net zoals een programmeur met zijn kleine breintje de machtige megaflops van zijn computer programmeert en een machinist met zijn pink de paardenkrachten van zijn trein in toom houdt. Verder, zijn eigen redenering volgend: waarom zouden we überhaupt zijn boek moeten lezen en zijn adviezen opvolgen? We kunnen er toch niks mee, want we doen wat we doen. Tenslotte, een groot emotioneel bezwaar dat ik heb is dat de hele ethiek en moraal in duigen zouden vallen: waarom zou ik niet moorden en stelen? Ik kan er immers niets aan doen?

Maar gelukkig…..

…. is Paul Smit óók een cabaretier! Ondanks dat zijn betoog filosofisch rammelt, is het wél een héél leuk boekje!! Zijn verhaal is sympathiek, prikkelend en intrigerend, het is goed en met vaart geschreven en het zet aan tot nadenken. Al met al neem ik nu mijn eigen onderbewuste nóg serieuzer dan ik al deed en kan ik met nog net wat meer compassie naar mezelf en de ander kijken. Aan het eind relativeert Smit zichzelf. Immers, zegt hij, dit boekje bevat slechts zíjn gedachten, die hij ook niet kan helpen, misschien is het wel helemaal niet waar! Hij suggereert zelfs dit boek en/of je relatie maar weg te gooien. Dus hoe serieus neemt hij zijn eigen betoog zelf? Hebben we niet één grote cabaretvoorstelling zitten lezen? Misschien is het antwoord wel non-duaal: ja én nee.

Tenslotte

Voor mij beklijven er uit dit boekje geen levenslessen waarop ik kan koersen. Ik ben ongetwijfeld nog niet voldoende verlicht, maar die vrije wil, daar kan ik geen afstand van doen. Voor de rammelende filosofische kwaliteit krijgt Smit niet meer dan twee sterren. Maar ik heb wél genoten van de rit. Ik heb me met plezier laten uitdagen en mijn brein is geprikkeld. Voor de kwaliteiten van die vertelling verdient hij vier sterren. Dus drie sterren heeft hij toch wel verdiend.

Bevrijd door liefde

Joost Horsten, 19 januari 2020 Reageer

Als vervolg op zijn besteller ‘Verslaafd aan Liefde’ publiceerde Jan Geurtz ‘Bevrijd door Liefde’, een ‘praktijkboek voor zelfacceptatie en geluk in relaties’. Geurtz is Boeddhist en schrijft ook vanuit die invalshoek. Beide boeken zijn spiritueel tot op het bot. Nu is ‘spiritualiteit’ een wazig omschreven begrip. Bij Geurtz geen wierook, mantras zingen en blote-voeten-dansen. Ook hogere machten en esoterische energieën spelen bij hem geen rol. Hij geeft zelf geen definitie maar in zijn geval betekent spiritualiteit zoiets als ‘persoonlijke ontwikkeling door overstijging van het Ego’.

De kern van Geurtz’ filosofie heeft veel overeenkomst met die van andere neo-boeddhistische psychotherapieën. Als jong, onbedorven kind verkeer je nog in werkelijke staat van Zijn. Als reactie op vroege angsten en ervaringen leer je jezelf negatief zelfbeeld (Ego) aan. Op den duur raak je versmolten met dat Ego. Je blijft,nog steeds vanuit dat Ego reageren en redeneren, ook als dat al lang niet meer effectief en zelfs contraproductief is. Met allerlei problemen van dien. Op enig moment word je je daar van bewust en gaat je daartegen afzetten. Ook dat is contraproductief en levert je weer nieuwe problemen op. Het is erg verleidelijk om de oplossing van al deze problemen in een relatie te zoeken. De liefde van de ander dekt dan je negatieve eigenbeeld toe. Dat is echter maar tijdelijk. De magie is maar tijdelijk en je valt terug in je oude ongeluk. De les is dat als je je geluk af laten hangen van de liefde van een ander, je dat uiteindelijk alleen maar ongeluk brengt.

Volgens Geurtz is de oplossing om je Ego te overstijgen en jezelf met liefde en zonder oordeel waar te nemen. Op die manier keer je terug in werkelijke, onbedorven staat van Zijn. Geurtz noemt deze aanpak het Spirituele Pad. Het volgen van dat pad gaat niet zomaar, daar moet je voor oefenen. Meditatie is een daarvoor een belangrijke vorm.

Tot zover lopen ‘Verslaafd aan Liefde’ en ‘Bevrijd door Liefde’ nog gelijk op. Voor mij persoonlijk hebben deze inzichten heel veel waarde. In een aantal trainingen op deze basis (niet van Jan Geurtz) hebben ze me geleerd wie ik ben, waarom ik doe wat ik doe ik en hoe ik veel meer van mezelf kan houden. Zowel het gewone leven, werk als relaties zijn er (nog) een stuk mooier op worden.

Bevrijd door Liefde is echter een radicaal boek. Waar ‘Verslaafd’ nog een handleiding is om door via spiritualiteit je geluk in relaties te verbeteren, draait ‘Bevrijd’ de zaak om: hoe kun je je relaties gebruiken om je te ontwikkelen op het Spirituele Pad? Relaties zijn bijzaak geworden, slechts instrumenten voor je spirituele ontwikkeling. En daar raakt Geurtz me kwijt. Hier toont Geurtz de preoccupatie op het Lijden dat vaak terugkomt in het Boeddhisme. Lijden is welkom omdat het je uitdagingen biedt om jezelf spiritueel te ontwikkelen. Partners zijn er vooral voor om op je pijnlijke knoppen te drukken. Aan een gelukkige relatie heb je eigenlijk niet veel in dat opzicht. Een citaat: “ […] dat je relatie standhoudt en een veilige haven blijft […] is een omstandigheid die je er gewoon bij moet nemen. Geen nood, het leven biedt genoeg andere beknellingen waardoor je je spiritueel kunt ontwikkelen.”

Geurtz predikt een ascetisch, stoïcijns relatiebestaan. Ik snap best wat hij bedoelt en ik kan er zèlfs de aantrekkingskracht van voelen. Ik stel me een vergelijkbare aantrekkingskracht voor die een kloosterbestaan op een monnik heeft. Maar voor mij wordt hij te eenzijdig en schiet hij te veel ver door. Ondanks alle overstijging van het Ego blijft hij zeer individualistisch gericht. Het ‘wij’ krijgt nergens een plaats. Het voelt kil in huize Geurtz. Een ander voorbeeld is zijn ‘spirituele trouwbelofte’. Hoe spiritueel ikzelf en mijn partner ook zouden zijn, ik zou toch verwachten het bruidsboeket om de oren te krijgen als ik die zou durven uitspreken.

De verdienste van Geurtz is dat hij er zeer terecht op wijst dat èchte verbinding alleen vanuit vrijheid kan gebeuren. Hij slaat echter door naar de vrijheid en verliest de verbinding uit het oog.

Verslaafd aan Liefde – Jan Geurtz

Joost Horsten, 4 januari 2020 Reageer

Een boek dat niet specifiek over polyamorie of open relaties gaat maar dat toch hier thuis hoort omdat op een uitstekende manier een aantal fundamentele uitdagingen van de liefde behandelt. Jan Geurtz komt uit de verslavingszorg en is boeddhist. Vanuit die twee perspectieven kijkt hij naar de liefde.

In deel 1 van het boek is vooral de verslavingstherapeut aan het woord. Hij rafelt helder en confronterend de cyclus uiteen die ten grondslag ligt aan veel relatieproblemen. Je ziet je zelf als onvolmaakt en incompleet. Daarmee wijs je jezelf ten diepste af. Dan komt er een nieuwe liefde op je pad. Hij/zij is in jouw ogen perfect, vult jouw gebreken aan en maakt jou daarmee compleet en de moeite waard. Na verloop van tijd realiseer je je dat de ander toch niet zo perfect is. Bijvoorbeeld, als die zo perfect is, waarom valt hij/zij dan op mij? De relatie verliest zijn glans en, erger nog, je voelt je opnieuw onvolmaakt en incompleet. Het enige dat je kan redden is een nieuwe, betere(?) relatie. Vervolgens herhaalt zich dat proces. Steeds weer opnieuw heb je de waardering nodig van een nieuwe liefde. En steeds weer blijkt het geluk van korte duur. Je bent ‘verslaafd aan liefde’.

In deel 2 spreekt vooral de Boeddhist Geurtz. Hij legt uit dat je het geluk in je zelf dient te vinden door je te ontdoen van de oordelen over jezelf. Daarvoor houdt hij onder andere een reeks meditatietechnieken technieken.

“Verslaafd aan Liefde” is niet echt een vrolijk boek. De samenvatting rept over “humor” maar eerlijk gezegd kan ik me daar niets van herinneren. Het boek behandelt de liefde op een pathologische manier, vooral gericht op het lijden dat ermee gepaard kan gaan. Dat past bij de Boeddhistische achtergrond van Geurtz. Desalniettemin vind ik vooral deel 1 van het boek erg en voor iedereen zinvol. Het is goed geschreven en het legt pijnlijk precies de vinger op zere plek. Alleen al het doorzien van dit proces en de zelfkennis die daardoor ontstaat is enorm behulpzaam, in een monogame relatie maar al helemaal in de nog complexere situaties die polyamorie kan veroorzaken. In deel 2 verliest Geurtz me een beetje. Ik ben zelf zen-beoefenaar en mediteer ook veel. Ik ervaar zelf ook de waarde ervan voor relatie-gerelateerde uitdagingen. Desondanks heb ik er persoonlijk wel moeite om het zo als een wondermedicijn te presenteren als Geurtz doet.

Al met al een enorme aanrader, al was het alleen maar voor deel 1.