Hoe leer je omgaan met jaloezie?

Jaloezie is ingebakken in onze monogame normen. Zó erg zelfs dat we jaloezie vaak als ‘normaal’ beschouwen, dat het door je omgeving zelfs van je verwacht wordt als je partner met een ander vrijt. Jaloezie is dan ook vaak de eerste horde die je tegenkomt als jij of je partner nonmonogaam wil gaan leven. Er mee omgaan is ook niet zo eenvoudig, maar het kan wel! We lopen er doorheen in tien stappen.

1. Trigger – er gebeurt iets

Een tijdlang kan het leven en de liefde gladjes verlopen. Dan valt er een steen in de vijver en gebeurt er iets dat je raakt, iets dat je uit evenwicht brengt. Misschien is je partner verliefd geworden een ander. Misschien polst hij of zij of jij oren zou hebben naar een open relatie. Misschien heb je al een open relatie, of ben je je eerste stappen aan het zetten, en gebeurt er iets dat je moeilijker vindt dan je van tevoren gedacht had. Voor de een is het moeilijk te verteren dat de partner verliefd is, voor de ander is seks met een ander juist moeilijk. Of je krijgt het gevoel dat de ander geen aandacht meer voor je heeft. Iedereen heeft zijn eigen triggers en vaak verandert over tijd waar je precies last van hebt.

2. Herkennen en erkennen

De eerste stap voor jezelf is herkennen dat jaloezie de kop op steekt. Dat klinkt misschien simpel. Soms is het dat ook, maar niet altijd. Het feit dat je dit artikel leest is een teken dat je jaloezie tenminste een beetje herkent, bij jezelf of bij een partner. Met een beetje afstand is het ook niet zo ingewikkeld. Als je er middenin zit kan het lastiger zijn. Een emotie kan je overmannen, een ruzie kan je meeslepen. Misschien vind je van jezelf dat je ‘er boven staat’, dat jij geen jaloezie kent. In dat geval, herken je dit? “Ik ben helemaal niet jaloers! Het is alleen dat jij ……”. Feit is dat jaloezie in alle nonmonogame relaties kan spelen. Soms minder, soms meer.

Zeker in de hitte van de strijd, als bij iedereen de emoties hoog oplopen, als verdriet en verwijten rondvliegen, krijgt de strijd zelf alle aandacht, kan gelijk krijgen belangrijker worden dan geluk vinden. De strijd verblindt, waar het werkelijk om gaat, raakt uit zicht.

Pas op de plaats, diep ademhalen en ruimte nemen om te zien dat het groene monster in een hoekje zit te gniffelen. Hij heeft je toch weer tuk. Gun hem dat niet. De simpele constatering “Hé, ik heb nu last van jaloezie” is een belangrijk begin.

3. Aanvaarden

Het is niet leuk, maar wel normaal

Jaloezie is niet leuk. Punt. Het liefst ben je er zo snel mogelijk vanaf. Waarschijnlijk lees je daarom dit artikel. Voor een deel gaan we je teleurstellen. Jaloezie is er namelijk niet voor niets. Het is een signaal, een signaal dat er iets voor jou niet in orde is. Wat dat precies is, en wat de oplossing is, dat kan van alles zijn. En dat is precies wat we gaan onderzoeken.
Een belangrijke stap is om je te realiseren dat jaloezie helemaal geen bijzondere plaats verdient. Het is een heel gewoon gevoel, net zoals bijvoorbeeld boosheid. En net zoals het prima is om af en toe boos te zijn, is het heel menselijk dat je soms jaloezie voelt. En nonmonogamisten zijn geen supermensen. Ook die zijn niet immuun voor jaloezie. Het is niet zo gek dat je je ongemakkelijk voelt als je weet dat je lief op dat moment met een ander vrijt.

Je hebt recht op je emotie

Het lijkt zo handig: gewoon even iets leren, zodat je je niet meer voelt zoals je je voelt. Of tegen een partner zeggen dat ze gewoon moeten leren om hun emoties anders te voelen. Helaas gaat dat niet, maar bovendien zou dat voorbij gaan aan waar je gevoel goed voor is. Je gevoelens geven jou signalen over of een situatie stressvol of rustgevend is, en prettig of onprettig. Dat zijn nogal belangrijke dingen om te weten, wil je het een beetje overleven en naar je zin hebben.
Jouw gevoelens horen bij je en ervaar je, of je nou wil of niet. Dat ze er zijn is iets om serieus te nemen, dus het is belangrijk dat je ze omarmt. Ze zijn er nu eenmaal. Wat je vervolgens over die emoties denkt en hoe je ermee omgaat, da’s een tweede. Maar dat ze regelmatig langskomen, daar kun je niet omheen.

Je bènt niet je emotie

Je gevoelens horen dus bij je. En misschien zeg je dan: “Ik ben jaloers”. Dat is een heel gewone manier van uitdrukken, maar je zegt er meer mee dan je denkt. Als je zegt: “Ik ben jaloers”, vereenzelvig je je met je jaloezie. Jij bént dus de jaloezie. De jaloezie is deel van jou geworden. Het wordt moeilijk om je voor te stellen dat je ook niét jaloers kunt zijn. Misschien is het zelfs  bedreigend om niet jaloers te zijn. Het is immers toch natuurlijk om jaloers te zijn als je partner nog een ander heeft? Als je in staat bent om te zeggen: “Ik voel jaloezie” of, nog wat abstracter, “Ik ervaar jaloezie” word je in staat om ruimte te scheppen tussen jou en je emotie, die te onderzoeken en je er niet automatisch door te laten meeslepen. Dus dat je je wel eens jaloers voelt, dat hoort bij je. Dat zegt niet dat je jaloers bent.

De ander is niet de schuld van jouw emotie

In de hitte van de emotie kun je je partner wel eens zoiets verwensen. Het gedrag van je partner kan zeker jouw emoties triggeren maar de ander is niet de schuld van jouw emotie. Al was het maar dat een ander persoon in dezelfde situatie misschien een ander gevoel zou hebben. Dat betekent dus dat de ander jou niet “een gevoel geeft”. Jij hebt een reactie op wat een ander doet. Gelukkig maar! Stel je voor dat jouw partner werkelijk zou kunnen dirigeren welke emoties je hebt, hoe vrij zou dat voelen?
Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen deel van je emotie is een belangrijke stap om er beter mee om te leren gaan. Dat betekent: ja, ik voel me jaloers, en ik heb er zelf het meeste last van.

Je kiest zélf wat je met je jaloezie doet

Hoe je omgaat met je gevoel, onder andere hoe je het uit, daar heb je een keus in. Omdat de ander  niet de schuld heeft van jouw gevoel, kun je je ook niet meer verschuilen in een slachtofferrol. Je hebt daar je eigen verantwoordelijkheid in. Projecteer je het op de ander, word je kwaad, ga je eisen dat de ander jouw jaloezie oplost? Of besluit je de jaloeziegevoelens gewoon rustig te laten voor wat ze zijn?
Net zoals bij boosheid kan de ander wel de aanleiding zijn voor je lastige emotie, maar je kunt zélf besluiten wat je ermee doet.

4. Observeren

Jaloezie is niet één eenduidige emotie. Onder de paraplu ‘jaloezie’ valt een waaier van verschillende lastige gevoelens. In de kern gaat het om combinaties van verdriet, angst en boosheid die op verschillende manieren aangeraakt worden. Wij herkennen tenminste negen soorten jaloezie die te maken hebben met:

• verlies
• territorium
• waarden
• rangorde
• schaamte
• schaarste
• uitsluiting
• afgunst
• minderwaardigheid

Hoe beter je begrijpt wat jou triggert, hoe je daarop reageert en welke onderliggende emoties er aangeraakt worden, hoe makkelijker en effectiever je naar manieren kunt zoeken om het leven gemakkelijker te maken. In dit artikel gaan we verder in op die verschillende vormen.

5. Onderscheiden

In een conflict overschrijd je elkaars grenzen, of je rammelt er tenminste aan. Vaak is vertrouwen geschonden. Je voelt je niet meer veilig. In die emotie kan het gemakkelijk zijn om de schuld bij de ander te leggen. Immers, hij of zij deed……. Of misschien vind je juist dat alles aan jou ligt, dat je het toch nooit goed doet. De realiteit is meestal dat beide partners boter op hun hoofd hebben, alhoewel niet per se evenveel. Wat heb jij op te lossen? Wat heb ik op te lossen? Het is zaak dat ieder zijn deel neemt, niet minder, ook niet meer.

Het is niet eenvoudig om dat onderscheid te kunnen maken. Dat vraagt tijd, oefening en vooral heel veel onderling gesprek. Om toch een handreiking te geven: het kan helpen om naar een paar veel voorkomende verwarringen te kijken.

Feiten versus interpretaties

Wat heeft de ander wérkelijk gezegd of gedaan en wat is jouw interpretatie daarvan? Vaak vul je zelf een bedoeling in bij het feitelijke gedrag of de woorden van de ander. “Jij negeerde mij” kan een interpretatie zijn van het feitelijke “Toen ik jou iets vroeg, gaf je geen antwoord.” Misschien klopt die interpretatie, dan is een vraag om verantwoording daarover terecht. Misschien klopt het niet, dan ligt de bal bij jou waarom je dat zo invult.

Afspraken versus verwachtingen

Nogal wat coachgesprekken beginnen met de verzuchting dat het vertrouwen in de ander beschadigd is. De vraag is dan steeds, wát er dan precies beschadigd is. Welke gemaakte afspraken zijn precies geschonden? Als dat duidelijk is, dan heeft de overtreder een probleem. Afspraken zijn er immers om je aan te houden. Echter, ook heel vaak blijken er eigenlijk nauwelijks duidelijke afspraken te zijn. Wat dan beschadigd is, zijn de verwachtingen in de ander. Maar wie is daar verantwoordelijk voor, de ‘overtreder’ of degene die de eigen verwachtingen projecteerde?

Hier & nu versus oude patronen

Conflicten ontstaan in het hier en nu, met concrete aanleiding. Maar gaat het conflict daar ook écht over? Meestal passen ze in een patroon waarin partners in dezelfde groef blijven draaien. Vaak gaat het conflict eigenlijk helemaal niet over iets dat tussen de partners speelt. Dan gaat het over oude patronen, die de partners al jong geleerd hebben en onbewust nog steeds blijven herhalen; reflexen die ooit, als kind, als jongere, geleerd zijn om dat ze toen belangrijk waren om te overleven. Ze hebben vaak hun functie allang verloren maar zitten nog steeds in ons systeem. In kritische situaties vallen we makkelijk terug op die reflexen. In feite reageren we dan niet in het hier & nu op onze partner, maar in het daar & toen op onze ouders of anderen uit het verleden. Je partner kan het niet helpen dat die op je vader of moeder lijkt; jij kunt het onderscheid leren maken en steeds minder in het oude patroon vervallen.

6. Aannemen

Op dit punt aangeland weet je wat van jou is, wat jij te doen hebt, in je relatie en je leven. Je kunt het ook voelen in je lijf. Waarschijnlijk is dat niks nieuws, weet je het allang. En daar word je misschien vreselijk moe van, of verdrietig, of boos op jezelf, dat je hier alweer tegenaan loopt; onmacht, schaamte.  Je wilt er vanaf, je wilt dat de situatie wordt opgelost, je wilt niet alweer hetzelfde voelen. Je wilt jezelf ontwikkelen, je wilt ermee om kunnen gaan. Maar hoe dan?? Wat is de oplossing?

Helaas is het zo simpel niet. Tot zover ging dit verhaal over begrijpen en voelen. De volgende stap is een spirituele. Paradoxaal gaat de reis van verlichting door het donker. Werkelijk aannemen wie je bent en wat je hebt aangetroffen. De perfectie in je imperfectie zien. Je schaduw omarmen. Dit is wie je bent en hiermee heb je het te doen. Dat is géén passief fatalisme in de zin van ‘het is toch hopeloos’. Eerder het diepe besef dat dit de enige manier is waarop je nu kunt zijn en dat dat genoeg is om een volgende stap te kunnen zetten. Zolang je in de kramp blijft dat ‘het niet goed is’, gaat je energie naar de weerstand tegen wat er gewoon ís. Dat is verspilde energie want die verandert niets. Zo kun je angst blijven houden voor je angst, verdriet over je verdriet en boosheid over je boosheid. Als je je angst, je verdriet of je boosheid kunt aannemen, er ‘laten zijn’, opent dat je geest, je hart en je wezen.

Dit is natuurlijk niet eenvoudig. Sterker, het is een levenstaak die voor normale stervelingen nooit helemaal volbracht zal worden. En dat hoeft ook helemaal niet. Elke stap is er eentje en een aantal stappen maken samen een reis. Als het je lukt om je relatie te zien als spiegel en de uitdagingen daarin als een turbo om verder te kunnen groeien, ben je al halverwege.

Als je gewend bent om te mediteren, of je daarin zou willen verdiepen, kan dat een goed hulpmiddel zijn om je te trainen je jaloezie te verduren. Zo creëer je extra rust om er effectief mee om te gaan. Op deze site vind je een instructie voor een basismeditatie en een uitgebreidere meditatie die je specifiek kunt gebruiken om te mediteren op jaloezie.

7. Helen

Als je werkelijk, op een diepe laag, jezelf, je partner en de omstandigheden hebt kunnen aannemen, is de heling vaak voor een groot deel al gebeurd. Maar soms is er meer nodig. Misschien is er een trauma dat om verwerking vraagt, misschien kun je nog in het reine komen met een persoonlijke- of familiegeschiedenis. Misschien kun je je eigen innerlijke kind leren beschermen, misschien kun je je innerlijke ouders te hulp roepen. Misschien kun je dat zelf, met hulp van je partner, misschien vraagt dit begeleiding.

Jaloezie went en kan verminderen

Als je eenmaal leert dat jaloezie helemaal niet zo vreselijk hoeft te zijn, dan je er ook gewoon aan wennen. Dan realiseer je je dat het ook heel gewoon is om meerdere vrienden of vriendinnen te hebben. Of om diep van onze (meerdere) kinderen te houden. Liefdes hoeven niet ten koste van elkaar te gaan. Door het omgaan met jaloezie leer je omgaan met lastige emoties, iets waardoor je je als persoon sterker gaat voelen.
Het kan zelfs zijn dat jaloezie een positieve draai gaat krijgen. In het Engels bestaat het woord compersion. Het is het tegenovergestelde van jaloezie. Een goede Nederlandse vertaling bestaat er niet voor; wij houden het op medeliefde. Het staat voor het plezier dat iemand beleeft aan andermans plezier, bijvoorbeeld door het besef dat een geliefde ook bemind wordt door een ander. Het klinkt misschien merkwaardig, maar uit eigen ervaring weten we dat het écht kan.
Vaak horen wij in gesprekken met polyamoristen dat ze vinden pas succesvol polyamoreus te leven als ze ook medeliefde voelen. Dat voert de druk op, want ze moeten iets gaan voelen wat ze nu nog niet voelen. En zoals we eerder al zeiden, je kunt iemands gevoel niet dirigeren. We zien momenten waarop we medeliefde voelen als waardevolle extra’s, maar niet als de heilige graal van consensuele nonmonogamie.

8. Bijleren

Nadat je alles samen met je partner in de ogen hebt gekeken, doorgrond, aangenomen en waar nodig geheeld, valt er vaak nog steeds wat bij te leren om effectiever met elkaar om te gaan. De belangrijkste kandidaat is je onderlinge communicatie. Zelfs als je elkaar heel goed begrijpt en aanvoelt, is het een uitdaging om in de hitte van een emotie goed te blijven communiceren. Het goede nieuws is dat je dat kunt leren. Er zijn een aantal krachtige communicatiemethoden. Een relatief eenvoudige is Geweldloze Communicatie. Wijzelf gebruiken nog meer methoden. Het voert te ver om om daar hier uitgebreid op in te gaan. Je bent welkom voor een coachsessie als je je hierin stappen wilt maken.

9. Afspraken bijstellen

Effectieve afspraken kunnen enorm helpen om samen door een turbulente periode te komen. In een apart artikel op deze site gaan we daar verder op in.

10. Verbinden

Tenslotte, als al het werk gedaan is, is het hoog tijd om het leven en de liefde te gaan vieren. Het zal niet altijd makkelijk geweest zijn om alle stappen te zetten, maar waarschijnlijk ben je zelf gegroeid en is je relatie verstevigd en verdiept. Je gaat vast weer eens een uitdaging tegenkomen, maar ook die kun je wel weer aan. De eerste keer dat je deze cyclus doorloopt is vaak de lastigste en kan tijd en inspanning kosten. Naarmate je je eigen patronen en die van je partner beter leert kennen, gaat het steeds sneller. Op een bepaald moment kan het zelfs bijna in een reflex gebeuren: bij een nieuwe trigger herken je jullie patronen en weet meteen hoe je daarop effectief kunt reageren. Zo kom je zelf én samen op een steeds dieper niveau van verbinding.